Kripto piyasasının gizli riskleri: Kredi seçenekleri modelinin tuzakları ve zorlukları

Geçtiğimiz yıl, şifreleme endüstrisinin birinci piyasası durgundu ve birçok proje zorlu zorluklarla karşı karşıya kaldı. Bu "ayı piyasası" ortamında, bazı insani zayıflıklar ve düzenleyici boşluklar yavaş yavaş gün yüzüne çıkmaya başladı. Piyasa yapıcılar, yeni projelerin destekleyicileri olmalıydı; likidite sağlayarak ve fiyatları istikrara kavuşturarak proje gelişimini desteklemelidir. Ancak, "kredi seçenekleri modeli" adı verilen bir işbirliği yöntemi, boğa piyasasında taraflara fayda sağlasa da, ayı piyasasında bazı kötü niyetli kişiler tarafından istismar edilmekte ve küçük şifreleme projelerine ciddi zararlar vermekte, güvenin çökmesine ve piyasa kaosuna yol açmaktadır.

Geleneksel finans piyasaları benzer sorunlarla karşılaşmıştı, ancak mükemmel düzenlemeler ve şeffaf mekanizmalarla olumsuz etkileri en aza indirdi. Şifreleme sektörü, mevcut karmaşayı çözmek ve daha adil bir ekosistem inşa etmek için geleneksel finansın deneyimlerinden faydalanabilir. Bu makale, kredi seçenekleri modelinin çalışma mekanizmasını, projelere potansiyel zararlarını, geleneksel piyasa ile karşılaştırmasını ve mevcut durumu analiz etmeyi derinlemesine inceleyecektir.

Kredi Seçenekler Modeli: Parlak Bir Yüz, Gizli Riskler

Kripto piyasasında, piyasa yapıcıların ana görevi, sık sık token alım satımı yaparak piyasada yeterli işlem hacmini sağlamak ve fiyatların alım satım taraflarının eksikliğinden dolayı sert dalgalanmalar göstermesini önlemektir. Yeni projeler için piyasa yapıcılarla işbirliği neredeyse zorunludur; bu, bir borsada sorunsuz bir şekilde listelenme ve yatırımcı çekme ile doğrudan ilişkilidir. "Kredi seçenekleri modeli" yaygın bir işbirliği modelidir: Proje sahibi, büyük miktarda token'ı piyasa yapıcılara genellikle bedelsiz veya düşük maliyetle ödünç verir; piyasa yapıcılar, bu token'ları borsada "piyasa yapma" işlemleri için kullanarak piyasayı aktif tutarlar. Sözleşmeler genellikle piyasa yapıcıların belirli bir gelecekteki zamanda, kararlaştırılan bir fiyattan token'ları geri verme veya doğrudan satın alma hakkını tanıyan seçenek hükümleri içerir, ancak bunlar bu seçeneği uygulamayı da tercih edebilir.

Yüzeyde, bu modelin çift taraflı kazanç sağladığı görülüyor: proje sahipleri piyasa desteği alırken, piyasa yapıcılar ticaret farkı veya hizmet ücreti ile kâr elde ediyor. Ancak sorun, seçenekler sözleşmesinin esnekliği ve sözleşmelerin belirsizliğindedir. Proje sahipleri ile piyasa yapıcıları arasında bilgi asimetrisi bulunmaktadır, bu da bazı dürüst olmayan piyasa yapıcılar için fırsatlar sunmaktadır. Onlar, borç aldıkları tokenleri projeyi desteklemek için değil, piyasa düzenini bozmak ve kendi çıkarlarını önceliklendirmek amacıyla kullanabilirler.

Sömürücü Davranış: Projeler Nasıl Sıkıntıya Gider

Kredi seçenekleri modeli kötüye kullanıldığında, projeye ciddi zararlar verebilir. En yaygın yöntem "düşürme"dir: Piyasa yapıcıları, ödünç aldıkları büyük miktarda tokeni topluca satıp fiyatın keskin bir şekilde düşmesine neden olurlar. Bireysel yatırımcılar anormallikleri fark ettiklerinde hemen satmaya başlarlar ve piyasa panik içinde kalır. Piyasa yapıcıları bu durumdan kâr elde edebilir, örneğin "kısa satış" işlemleriyle - önce tokenleri yüksek fiyattan satar, fiyat çöktüğünde düşük fiyattan geri alıp projeye iade ederler ve aradaki farktan kazanç sağlarlar. Ya da, fiyat en düşük seviyedeyken tokenleri "iade" etmek için seçenek şartlarını kullanarak maliyetlerini çok düşük seviyelere çekebilirler.

Bu tür bir eylemin küçük projeler üzerindeki etkisi yıkıcıdır. Birçok örnekte, token fiyatlarının sadece birkaç gün içinde yarı yarıya düştüğünü, piyasa değerinin hızla buharlaştığını ve projenin yeniden finansman olasılığının neredeyse sıfıra indiğini gördük. Daha da kötüsü, şifreleme projelerinin yaşam çizgisi topluluk güvenine bağlıdır; bir kez fiyat çökünce, yatırımcılar ya projeyi "dolandırıcılık" olarak değerlendirir ya da tamamen güvenlerini kaybeder ve bu da topluluğun dağılmasına yol açar. Borsa, tokenlerin işlem hacmi ve fiyat istikrarı için katı gerekliliklere sahiptir; fiyat düşüşleri, doğrudan tokenin borsadan kaldırılmasına yol açabilir ve proje bu durumda zor durumda kalabilir.

Karla kaplanmış olan, bu işbirliği anlaşmalarının genellikle gizlilik anlaşmaları (NDA) ile sıkı bir şekilde korunduğudur, bu nedenle dışarıdan belirli detayları öğrenmek mümkün değildir. Proje ekipleri genellikle teknik geçmişe sahip acemilerden oluşmaktadır ve finansal piyasa ile sözleşme riskleri konusundaki farkındalıkları genelde yetersizdir. Deneyimli piyasa yapıcılarıyla karşılaştıklarında, genellikle dezavantajlı bir konumda bulunurlar ve imzaladıkları tehlikeli anlaşmaların ne kadar riskli olduğunu bilemeyebilirler. Bu bilgi asimetrisi, küçük projelerin yağmacı davranışların kolay hedefleri haline gelmesine neden olmaktadır.

Diğer Potansiyel Riskler

"Kredi seçenekleri modeli"nde bahsedilen, ödünç alınan tokenlerin satışıyla fiyatın düşürülmesi, seçenek şartlarının kötüye kullanılması gibi sorunların yanı sıra, kripto piyasasındaki piyasa yapıcıların deneyimsiz küçük projelere yönelik diğer bazı stratejileri de bulunmaktadır. Örneğin, "yıkama satışı" işlemleri yapabilirler; kendi hesaplarını veya sahte hesapları kullanarak birbirleriyle ticaret yaparak sahte bir ticaret hacmi oluşturarak projeyi popüler gösterirler ve perakende yatırımcıları çekmeye çalışırlar. Ancak bu işlemleri durdurduklarında, ticaret hacmi hızla sıfıra düşer, fiyat çöküş yaşar ve proje borsa tarafından listeden çıkarılma riskiyle karşılaşabilir.

Sözleşmelerde yüksek teminat, makul olmayan "performans bonusları" gibi bazı olumsuz şartlar gizli olabilir, hatta piyasa yapıcıların tokenleri düşük fiyattan almasına ve listelendikten sonra yüksek fiyattan satmasına izin vererek fiyatın büyük ölçüde düşmesine ve perakende yatırımcıların zarar görmesine neden olabilir; bu durumda proje sahipleri sorumluluk taşımak zorundadır. Bazı piyasa yapıcılar, bilgi avantajını kullanarak projenin önemli haberlerini önceden öğrenebilir, içsel ticaret yaparak fiyatlar yükseldiğinde perakende yatırımcıları alım yapmaya teşvik edebilir, ardından büyük miktarda satış yapabilir ya da fiyatları düşürmek için dedikodu yayarak düşük fiyattan alım yapabilirler.

Likidite "kaçırma" başka bir ciddi sorundur; piyasa yapıcılar, projeye hizmetlerine bağımlı hale geldikten sonra fiyatları artırma veya yatırımı çekme tehdidinde bulunabilirler. Yenileme yapılmaması durumunda bu, piyasada çöküşe neden olabilir ve projeyi zor bir duruma sokabilir.

Bazı piyasa yapıcıları, pazarlama, halkla ilişkiler, fiyat artırma gibi "tek durak" hizmetlerini tanıtmaktadır; yüzeyde kapsamlı görünse de, gerçekte sahte trafiğin çoğu olabilir, bu da fiyatların kısa süreli yükselmesine neden olduktan sonra hızla çökmesine yol açar. Bu sadece proje sahiplerinin para kaybetmesine neden olmakla kalmaz, aynı zamanda hukuki riskler de doğurabilir. Daha da kötüsü, birden fazla projeye aynı anda hizmet veren piyasa yapıcıları, büyük müşteri lehine taraf tutarak küçük projelerin fiyatlarını kasıtlı olarak düşürebilir veya farklı projeler arasında fon aktarımı yaparak "birinde artış diğerinde azalış" etkisi yaratabilir ve küçük projelerin büyük kayıplar yaşamasına neden olabilir. Bu uygulamalar, kripto piyasasındaki düzenleyici boşlukları ve proje sahiplerinin deneyimsizliklerini kullanarak, proje değeri buharlaşmasına ve toplulukların dağılmasına yol açmaktadır.

Geleneksel Finans Piyasası: Benzer Sorunlar, Daha İyi Çözümler

Geleneksel finans piyasaları, hisse senetleri, tahviller ve vadeli işlem piyasaları gibi, benzer zorluklarla karşılaşmıştır. Örneğin, "kısa pozisyon saldırısı" büyük miktarda hisse senedi satışı yaparak hisse fiyatlarını düşürmekte ve kısa pozisyondan kar elde etmektedir. Yüksek frekanslı ticaret şirketleri, piyasa yaparken bazen aşırı hızlı algoritmaları kullanarak avantaj elde etmekte ve piyasa dalgalanmalarını artırarak kar sağlamaktadır. Tezgah üstü (OTC) piyasasında, bilgi eksikliği bazı piyasa yapıcılarına adaletsiz fiyatlandırma fırsatları sunmaktadır. 2008 finansal krizi sırasında, bazı hedge fonları, bankaların hisse senetlerini kötü niyetle kısa pozisyona almakla suçlanarak piyasa paniğini artırmıştır.

Ancak, geleneksel piyasalar bu sorunlarla başa çıkmada nispeten olgun yöntemler geliştirmiştir ve bu yöntemlerin kripto sektörüne örnek teşkil etmesi gerekir. İşte birkaç ana nokta:

1. Sıkı düzenleme: Amerika Birleşik Devletleri Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (SEC), "kısa satış" işleminden önce hisse senedi ödünç almanın garanti edilmesini talep eden "SHO Kuralı"nı oluşturdu. "Fiyat Artışı Kuralı", yalnızca hisse senedi fiyatı yükseldiğinde kısa satışa izin vererek kötü niyetli fiyat düşürme eylemlerini sınırlamaktadır. Piyasa manipülasyonu açıkça yasaklanmıştır; Menkul Kıymetler Yasası'nın 10b-5 maddesine aykırı davranışlar büyük para cezalarına veya hapis cezasına neden olabilir. Avrupa Birliği'nin de fiyat manipülasyon eylemlerine özel olarak odaklanan benzer bir "Piyasa İstismarı Yönetmeliği" (MAR) bulunmaktadır.

2. Bilgi Şeffaflığı: Geleneksel piyasalar, halka açık şirketlerin düzenleyici kurumlara piyasa yapıcıları ile yapılan anlaşmaların içeriğini, işlem verilerini (fiyat ve işlem hacmi dahil) kamuya açık bir şekilde rapor etmelerini gerektirir. Bireysel yatırımcılar, profesyonel terminal üzerinden bu verilere ulaşabilir. Herhangi bir büyük işlem rapor edilmelidir, gizli ‘çökertme’ olaylarını önlemek için. Bu şeffaflık, piyasa yapıcıların kötü niyetli davranış riskiyi büyük ölçüde azaltır.

3. Gerçek zamanlı izleme: Borsa, piyasa dalgalanmalarını gerçek zamanlı izlemek için algoritmalar kullanır. Anormal fiyat dalgalanmaları veya işlem hacmi tespit edildiğinde, örneğin bir hisse senedinin aniden büyük ölçüde düşmesi durumunda, derhal bir soruşturma süreci başlatılır. Kesme mekanizması da yaygın olarak kullanılmaktadır; fiyat dalgalanmaları çok büyük olduğunda, otomatik olarak işlemleri durdurur ve piyasaya bir soğuma süresi tanır, panik duygusunun yayılmasını önler.

4. Sektör standartları: Amerika Birleşik Devletleri Finans Endüstrisi Düzenleme Kurumu (FINRA) gibi kuruluşlar, piyasa yapıcılar için etik standartlar belirlemiş, onlardan adil fiyatlandırma sağlamalarını ve piyasa istikrarını korumalarını istemiştir. New York Borsa'sının belirlenmiş piyasa yapıcıları (DMM), sıkı sermaye ve davranış gerekliliklerini karşılamak zorundadır, aksi takdirde niteliklerini kaybederler.

5. Yatırımcı koruması: Eğer piyasa yapıcıların davranışları piyasa karmaşasına yol açarsa, yatırımcılar toplu davalarla tazminat talep edebilirler. 2008 finansal krizi sonrasında, birçok banka piyasa manipülasyonu nedeniyle hissedarlar tarafından dava edilmiştir. Menkul Kıymetler Yatırımcı Koruma Şirketi (SIPC) ayrıca, aracılar tarafından gerçekleştirilen uygunsuz davranışlar nedeniyle meydana gelen kayıplar için belirli bir tazminat sağlamaktadır.

Bu önlemler mükemmel olmasa da, geleneksel pazardaki sömürücü davranışları büyük ölçüde azalttığı doğrudur. Geleneksel pazarın temel deneyimi, düzenleme, şeffaflık ve hesap verebilirlik mekanizmalarını organik bir şekilde bir araya getirerek çok katmanlı bir koruma ağı oluşturmaktır.

Kripto piyasasının zayıflık kaynakları

Geleneksel piyasalara kıyasla, kripto piyasası daha kırılgan görünüyor, başlıca nedenler şunlardır:

1. Olgun olmayan düzenleme: Geleneksel pazarlar yüzlerce yıllık düzenleme tecrübesine sahipken, hukuk sistemi nispeten gelişmiştir. Oysa şifreleme piyasasının küresel düzenleme durumu hâlâ parçalıdır ve birçok bölgede piyasa manipülasyonu veya piyasa yapıcı davranışları için açık yasalar eksiktir, bu da kötü niyetli kişilere fırsat sunmaktadır.

2. Pazar büyüklüğü küçük: Kripto paranın piyasa değeri ve likiditesi, ABD borsa piyasası ile karşılaştırıldığında hala büyük bir fark vardır. Tek bir piyasa yapıcının işlemi, belirli bir tokenin fiyatında şiddetli dalgalanmalara neden olabilirken, geleneksel piyasalardaki büyük hisseler bu kadar fazla manipülasyona maruz kalmamaktadır.

3. Proje tarafının deneyimsizliği: Birçok kripto proje ekibi, teknik uzmanlardan oluşmakta olup finansal alan bilgisi sınırlıdır. Kredi seçenekleri modelinin potansiyel risklerini tam olarak anlayamamış olabilirler ve sözleşme imzalarken piyasa yapıcılar tarafından yanlış yönlendirilmeleri kolaydır.

4. Şeffaf olmayan endüstri alışkanlıkları: Kripto piyasasında gizlilik anlaşmaları yaygın olarak kullanılmaktadır, sözleşme detayları genellikle dışa kapalıdır. Bu gizlilik, geleneksel piyasada düzenleyici kurumlar tarafından sıkı bir şekilde denetlenirken, kripto dünyasında ise normal hale gelmiştir.

Bu faktörlerin birleşik etkisi, küçük projelerin sömürücü davranışların kolay hedefleri haline gelmesini sağlarken, aynı zamanda tüm sektördeki güven temelini ve sağlıklı ekosistemi de yavaş yavaş aşındırmaktadır.